کودکان قبل از ۱۸ ماهگی، نخستین واژه های عادی زبان را به کار میبرند و آمادگیهای لازم برای فراگیری و بهکارگیری واژه های زبان را پیدا میکنند. معمولا به اولین واژهای که کودک فرا میگیرد و به کار میبرد واژه نخست گفته میشود اما تشخیص آن تنها به کوشش و توانایی والدین و یا مراقبین کودک مربوط میشود. در جدول زیر روند تکامل گفتار و زبان تا یک سالگی و رسیدن به بیان اولین واژه، به تفکیک هر ماه، مشخص شده است
سن تقریبی |
سطح رشدی |
بدو تولد |
گریه غیر ارادی |
۲-۳ هفتگی |
علائمی از ارتباط هدفمند
تماس چشمی |
نزدیک به ۶ هفتگی |
کودک ممکن است زمانی لبخند بزند که با او صحبت میشود.
بغبغو و قرقره کردن در پاسخ به والدین یا مراقب و یا در پاسخ به صدای آن ها، همچنین نشان دادن رضایتمندی |
۱-۲ ماهگی
|
ممکن است کودک چشم یا سر خود را به سمت منبع صدا حرکت دهد.
کودک شروع به تمایز بین اصوات صدا دار میکنند. |
۳ ماهگی
|
زمانی که صدا، توجه اش را جلب می کند سرش را به سمت صدا بلند می کند. |
۴-۵ ماهگی
|
با صداها بازی می کند، البته بیشتر در پاسخ به صداهای انسانی است و رضایت و خشنودی نشان می دهد.
بغبغو و خنده از خود نشان می دهد. با چرخاندن سر، حرکت ناگهانی یا متوقف کردن گریه اش، به صداهای آشنا پاسخ می دهد. کودک ممکن است برای جلب توجه داد بزند. |
شش ماهگی
|
قان و قونشروع می شود، صداهای تکرار شوندهی منظم دارد و در محدوده ی این صداها بازی می کند که برای تمرین مکانیسم تولید صدا در مراحل بعدی گفتار اهمیت دارد.
در این مرحله قان و قون ها به قان و قون های مضاعف تبدیل می شود- همخوان ها و واکه ها با هم دیگر در قالب هجاهای CV مثل “با با با با” تکرار می شوند. بغ بغو، خنده و قرقره کردن قوی تر می شود. کودک شروع به درک هیجانات موجود در صدای مراقب یا والدین خود می کند. کودک شروع به لذت بردن از موسیقی و ریتم می کند، به ویژه اگر همراه با فعالیت ها و حرکاتی مربوط بیان چهره ای باشد. |
۹ ماهگی
|
قان و قون ها ادامه می یابند و خزانه آوایی نیز افزایش می یابد.
قان و قون ها هم اکنون متنوع هستند- کودک زنجیره ای از صداهای مختلف را تولید می کند- قان و قون ها بر اساس تکیه ها و تغییرات تن صدا در زبان یا زبان هایی است که کودک می شنود- که به زبان های اطراف شبیه می شود. ممکن است تک کلمات ساده مثل “نه” یا “بای بای” را بیان کند. کودک به لذت بردن از موسیقی و ریتم ادامه می دهد و حالا تلاش می کند با انجام یک فعالیت، به دیگران بپیوندد. |
۹-۱۲ ماهگی
|
غان و غون ها منعکس کننده ی تغییرات نوای گفتار هستند.
کودک در گفتارش شروع به تولید همخوان هایی میکند که آنها را می شنود. کودک ممکن است کلمات ساده را تقلید کند.این معمولا نتیجه ی افزایش قان و قون هاست، برای مثال “دادا” اشاره کردن شروع می شود. این غالبا همراه با یک صدا یا شروع یک کلمه است. این امر نشان می دهد که یک افزایش آگاهی در مورد افراد، مفاهیم و اعمال رخ داده است. |
اولین واژه به لحاظ معنایی ممکن است به چندین مفهوم اشاره نماید و به طور پراکنده و گسترده به کار برود. به نظر میرسد گفتار تک واژهای کودک به صورت رابطه مستقیم صوت و معنی است و در مقایسه با افراد بزرگسال به معنی بسیار ساده و ابتدایی؛ یامحدودتر اشاره میکند و مصداق آن نیز بیثبات است .
همچنین لوریا در کتاب زبان وشناخت بیان میکند که ابتدا کلمات به عمل وابسته هستند و با اعمال کودک سخت در هم تنیده هستند. وقتی کودک با اسبش بازی میکند و میگوید((هه)) این بیان بسته به موقعیت و شرایط میتواند معانی مختلفی داشته باشد.(ممکن است بسته به آهنگ و حرکت کودک معنی(( اسب )) ؛((دورشکه))؛(( بشین ))و یا ((برویم))را بدهد. بنا براین به اعتقاد وی، واژگان اولیه کودک متوجه یک شیء یا حالت و در عین حال جدایی ناپذیر از عمل کودک است که در مراحل بعدی به تدریج از عمل جدا میشود و خصلتی مستقل برای خود پیدا میکند.
مشکوهالدینی( ۱۳۸۰) به نقل از هلیدی[۱] اظهار میکند که کودک ، گفتار تک واژهای خود را با نقشهای متفاوتی به کار میبرد، از جمله نقشهای ذیل:
هنگامی که کودک با گفتار خود به چیزی اشاره میکند.
هنگامی که کودک با گفتار خود میخواهد چیزی را به دست آورد یا به بیان دیگر بخواهد که فرد حاضر در کنار او به او چیزی بدهد.
هنگامی که کودک با گفتار خود میخواهد مادر یا پدر یا فرد حاضر در کنار او برایش کار خاصی انجام بدهد یا به بیان دیگر فرد حاضر درکنار خود را به انجام دادن کاری وادار کند.
هنگامی که کودک میخواهد با گفتار خود توجه فرد حاضر در کنار خود را به چیزی جلب کند.
همچنین نقشهای دیگری نیز به تدریج در گفتار کودک ظاهر میشود از جمله؛
هنگامی که کودک به وسیله گفتار، آگاهی از خود را بیان میکند.
هنگامی که کودک به وسیله گفتار به عنوان ابزار اطلاع رسانی، آگاهی خود را به فرد حاضر در کنار خود منتقل میکند .
نقش یاد شده نسبت به نقشهای یاد شده پیشین تا حدودی پیچیدهتر است و برای آن لازم است که کودک مفاهیم زبانی کم وبیش گستردهتری را در اختیار داشته باشد و به همین سبب معمولا از حدود سن نزدیک به دو سالگی در گفتار کودک ظاهرمیشود.
هنگامی که کودک به وسیله گفتار محیط خیالی خاص خود را خلق میکند و سپس به تدریج در سالهای پس از بلوغ به صورت آفرینش قطعات ادبی و سرانجام نزد برخی افراد به شکل سراییدن شعر و پدید آوردن نوشتههای تخیلی گسترش مییابد.